انتخاب رشته های پروازی

به گزارش اکسپرس بلاگ، اگر یکی از رتبه های اول کنکور را کسب نموده باشید، کدام رشته را برای تحصیل در دانشگاه انتخاب می کنید؟

اگر در کنکور هنر رتبه های یک تا پنج را به دست آورده باشید، چطور؟ جواب این سؤال ساده به نظر می رسد و لابد فکر می کنید انتخاب نفرات برتر کنکور در طول سال های گذشته بر اساس احتیاج بازار کار بوده است اما آمار چیز دیگری می گوید. دست کم درباره شرکت نمایندگان در کنکور هنر انتخاب رشته دانشگاهی در یکی دو دهه اخیر صرفا بر مبنای احتیاج بازار کار نبوده است. بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده درباره درصد اشتغال دانش آموختگان رشته های مختلف دانشگاه، یکی از بالاترین مقدار نرخ بیکاری متعلق به رشته های هنر است. 27 درصد از فارغ التحصیلان رشته های هنری پیروز به یافتن شغل یا دست کم شغل متناسب با حرفه شان نمی شوند. آیا کسانی که در کنکور هنر شرکت نموده و رتبه های خوبی کسب نموده اند، به احتیاجهای بازار توجه می نمایند یا رویایی دارند و در پی رسیدن به شغل رویایی خود هستند یا این که باید گمانه های دیگری را مدنظر داشت.

هنر برای بچه تنبل ها

رشته های هنر در سال های بعد از انقلاب با استقبال چندانی روبرو نمی شدند. برای یکی دو دهه و شاید حتی بیشتر خانواده ها تا حد ممکن از تحصیل فرزندانشان در رشته های هنری ممانعت می کردند. تصور رایج این بود که هنر عاقبت ندارد و فقط به کار شاگرد تنبل های آخر کلاس می خورد که وقت شان را به جای درس خواندن به شیطنت و بازیگوشی گذرانده اند. چه بسیار علاقه مندان به هنر و افراد مستعدی که در کنار هنرآموزی و کسب تجربه های هنری به اجبار خانواده یا به تبعیت از دیدگاه رایج زمانه، دانشگاه را به تحصیل در رشته های فنی و مهندسی یا پزشکی گذراندند.

علاوه بر این در سال های دهه 60 و 70 تعریف رایج از هنر هم با امروز تفاوت داشت و شاخه های هنری بسیار محدود بودند؛ هنر در آن دوره محدود می شد به نقاشی، گرافیک و موسیقی. خیلی از رشته های هنری مانند انیمیشن اصلا وجود خارجی نداشتند یا حتی ذهنیتی درباره سایر رشته ها وجود نداشت.

این دیدگاه غالب و برداشت نامعقول از هنر و تحصیلات هنری گرچه امروز اسباب تعجب است اما برای دهه 60 و 70 خیلی بد نبود و البته نتایج ارزشمندی هم در پی داشت. در آن سال ها فقط کسانی در رشته هنر درس می خواندند که رویای تحصیل در رشته هنر را داشتند و چه بسا برای رسیدن به این رویا سخت کوشیده و از موانع بسیار عبور نموده بودند. این نسل عاشقانه تر هنر را آموخته و از محضر اساتید مجرب تر بهره برده و در نتیجه امروز هنرمندان پیروز تری هستند. کسانی که امروز از نام آوران رشته های نقاشی و موسیقی هستند یا دانش آموختگان دهه 40 هستند که آموزش آکادمیک رشته های هنر در ایران آغاز شده بود یا در سال های خاتمهی دهه 60 و 70 در دانشگاه های کشور پذیرفته شدند.

مهندس های هنرمند

خاتمه جنگ تحمیلی و آغاز دوره سازندگی در جزئیات زندگی تک تک ایرانی ها تاثیر داشت حتی در انتخاب رشته جوان ها برای ادامه تحصیل در دانشگاه. دهه 80 را تصور کنید که تا میزان ای، دیدگاه خانواده ها و البته کنکوری ها به هنر اصلاح شده و حالا خیلی ها به این نتیجه رسیده اند که هنر رشته مخصوص بچه تنبل ها نیست. سازندگی در جامعه آغاز شده، شاخه های هنری بیشتر معرفی شده اند و حالا تقریبا همه می دانند رشته های هنری هم می توانند پولساز باشند. شاید بیراه نباشد اگر بگوییم سریال محبوب در پناه تو که نیمه دوم دهه 70 از تلویزیون به نمایش عایدی در این تغییر نگرش سهم داشت چرا که قهرمان های این سریال؛ مریم، رامین و محمد دانشجویان رشته طراحی صحنه بودند.

در شرایطی که نگاه جامعه دارد به رشته های هنری تغییر می نماید رشته هایی مانند طراحی صحنه یا طراحی صنعتی در گستره رشته های هنری در کنار نقاشی و گرافیک، به مردم معرفی و شناسانده می شوند. علاقه مندان به هنر حالا دیگر گزینه های مجذوب کننده تری برای انتخاب دارند؛ رشته هایی مانند طراحی صنعتی که در عصر سازندگی عایدیزا هستند، وجوه هنری ارضا نماینده دارند و از پرستیژ و کلاس رشته های مهندسی یا پزشکی هم چیزی کم ندارند. با این دیدگاه طبیعی است اگر رشته محبوب رتبه های برتر کنکور هنر در سال های دهه 80 طراحی صنعتی باشد. این طور نیست؟

و این دهه آخر قرن

انتخاب های هنری تا دهه 90 هر چند سال یک بار بر مبنا و معیاری تغییر نموده که عمدتا معطوف به بازار بوده است. در آخرین آمار منتشر شده درباره نرخ بیکاری رشته های مختلف دانشگاهی که مربوط به سال 1394 است، رشته های هنری از جمله رشته هایی است که نرخ بیکاری بالایی دارد. هنر با نرخ بیکاری 27 درصد در کنار بعضی رشته های مهندسی واقع شده است. بله درست خواندید؛ بعضی رشته های مهندسی از جمله عمران در دهه 90 با نرخ بیکاری قابل توجهی رو به رو شدند و این تنها مورد عجیب این مطالعات آماری نیست. مثلا با وجود این همه مساله محیط زیستی در کشورمان، نرخ بیکاری رشته حفاظت محیط زیست بیشتر از 49 درصد بوده! رشته های علوم کامپیوتری، حرفه های مهندسی و رشته معماری و ساختمان سازی هم به ترتیب بعد از محیط زیست بیشترین نرخ بیکاری را داشته اند و همین چند مورد کافی است که مطلع شویم در دهه 90 ورق برگشته و شرایط طور دیگری شده است؛ طوری که نشان می دهد انتخاب رشته منتخبین دانشگاه ها، لااقل در رشته های هنر خیلی معطوف به احتیاج بازار نیست و مؤلفه های دیگری در انتخاب ها سهم داشته است.

در یک دهه اخیر، اتفاقات اجتماعی فرهنگی متعددی اتفاق افتاده است؛ رشد تکنولوژی و با لطبع آن تولد و مرگ بعضی مشاغل ساده ترین نتیجه این اتفاقات است. به اسم نمونه در دهه منتهی به سال 1400 بازار بومگردی در ایران داغ شده، خانه های تاریخی به جز جنبه های تاریخی، به اسم کافه و رستوران و مهمان پذیر میزبان گردشگران شده اند و این یعنی دانش آموختگان رشته های معماری و بازسازی مشغول کار بوده اند.

در این دهه سینما و ادبیات نمایشی مورد توجه قرار گرفته، فیلم های ایرانی در جشنواره های جهانی درخشیده اند و طی دو سال دو اسکار به مجموعه افتخارات بین المللی سینمای ایران اضافه شده است. بنابراین طبیعی است که رشته های مرتبط با سینما مورد توجه کنکوری های رشته هنر قرار بگیرد.

ضمن این که دسترسی به جشنواره های متعدد جهانی برای حضور و درخشش فیلم های کوتاه، فیلم اولی ها و آثار تجربی در کنار توسعه سینمای هنر و تجربه و اختصاص فرصت اکران بیشتر و گسترده تر به این فیلم ها هم میل به تحصیل در رشته های سینمایی را افزایش داده است.

بعلاوه در این یک دهه با رشد فزاینده استفاده از اینترنت و بالا رفتن ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی روبه رو شده ایم، مرجعیت رسانه ملی جایش را به مرجعیت چهره های سرشناس هنری و ورزشی یا همان سلبریتی ها داده است و هنرمند شدن در معنای مشهور و محبوب شدن، در این زمانه می تواند برای خیلی ها مجذوب کننده تر از دکتر و مهندس شدن باشد.

بنابراین طبیعی است که در این سال ها رشته های مربوط به هنر از جمله سینما بیشتر از همواره مورد توجه قرار بگیرد اما نکته پرسش برانگیز این است که طی این یکی دو سال اخیر رشته موسیقی در میان انتخاب رتبه های برتر کنکور شایع تر است.

آوای هجرت

در سال های اخیر یکی از رشته های پرتکرار در انتخاب رتبه های برتر کنکور هنر رشته موسیقی بوده است، نکته اینجاست که بازار موسیقی دیگر منوط به انتشار آلبوم نیست. درصد زیادی از کسب هنرمندان عرصه موسیقی به انتشار تک آلبوم محدود شده است. بازار موسیقی به خصوص برای خانم ها رونق چندانی ندارد که انتخاب اصلی تعداد قابل توجهی از بهترین های کنکور باشد تا آنجا که سال جاری سه نفر از پنج رتبه برتر کنکور هنر قصد دارند در رشته موسیقی تحصیل نمایند و در میان آنها دخترانی هستند که شاید به این سادگی ها وارد بازار حرفه ای موسیقی نشوند!

حتی اگر از بازار موسیقی که چنگی به دل نمی زند، بگذریم و فرض را بر این بگذاریم که رویای رتبه های برتر کنکور آنها را به سمت موسیقی کشانده، باز این ابهام وجود دارد که دانشگاه چه امکانی به علاقه مندان موسیقی می دهد که در آکادمی های حرفه ای نمی توانند کسب نمایند؟ موسیقی رشته ای نیست که لزوما احتیاجمند تحصیلات آکادمیک باشد؛ می گردد در آکادمی های آزاد آن را دنبال کرد و بیشتر علاقه مندان به موسیقی از دوران کودکی آغاز به آموختن نموده اند. بسیاری از بزرگان موسیقی دیروز و امروز ما، دانشجوی هیچ دانشکده ای نبوده اند.

بعلاوه در این سال ها بوده اند گروه ها و خواننده هایی که در فضای مجازی به معروفیت رسیده اند و بعد به رسانه های رسمی راه پیده ا نموده اند از ماکان بند و هورش بند بگیرید تا حامد همایون که وارد عرصه بازیگری هم شده است. بنابراین راه برای علاقه مندان به موسیقی بسته نیست اگر بخواهند به رویای آهنگسازی، خوانندگی یا نوازندگی دست پیدا نمایند.

تمامی این تحلیل ها برای رسیدن به این نتیجه است که معیارهای دیگری در انتخاب رشته دانشجویان برتر کنکور نقش دارد و این حدس ها را یک نکته تکمیل می نماید و آن چیزی نیست جز احتمال مهاجرت به خارج از کشور که البته یکی از رتبه های برتر کنکور هنر در گفت و گو با جام جم تاکید نموده که انتخاب این رشته صرفا به علت شانس بالای آن برای مهاجرت به خارج از کشور بوده است!

آذر مهاجر - ادبیات و هنر / روزنامه خبرنگاران