کتاب ها نباید سراغ ما بیایند، ما باید سراغشان برویم! - اکسپرس بلاگ

بدون شک ایجاد فضایی برای بهتر دیده شدن کتاب ها، گردهم آمدن نویسندگان و اهالی قلم و کنار هم نشستن کتابخوان ها امری بسیار مبارک است که جای تقدیر دارد؛ با این حال، نباید از تفکر برای ارتقای روز به روز آن، تعالی بخشی آن و جلوگیری از تکراری شدن این نمایشگاه همچون هر رویداد دیگری تدبیر کرد. در این نوشتار فارغ از کم و کیف برگزاری چنین رویدادی می خواهیم درباره خود کتاب و ماهیت آن نکاتی را بیان کنیم.

با نگاهی متفاوت به این پدیده مهم فرهنگی می توان به واقعیتی کمتر گفته شده اذعان کرد؛ کتاب رسانه ای مانا و عمیق است که نه تنها در گذر زمان دچار اضمحلال نمی گردد، بلکه گذشت قرون و اعصار همچون یک جلابخش، ذات و درون طلایی گونه آن را به جلوه می کشاند. با مروری بر تعریف کلاسیک رسانه می توان به دو عنصر اساسی اشاره نمود؛ اول آنکه رسانه آن چیزی است که آگاهی بخشی و اطلاع رسانی می نماید و دوم آنکه افکار را تحت تاثیر می دهد؛ با این نگاه، کتاب در تعریف رسانه می گنجد و به جرأت می توان گفت: کتاب، رسانه است. چرا که آگاهی بخشی و جهت دهی به افکار در سطر به سطر یک کتاب دیده می گردد. اما سؤال اساسی اینجاست که چرا کتاب، رسانه ای مهم و به مراتب جدی تر از دیگر رسانه های متداول امروز به ویژه فضای مجازی است؟ پاسخ به این سوال و تشریح آن در لایه های مختلف جامعه، هم می تواند اهمیت آن را یادآور شده و هم جامعه را به سمت دوستی با کتاب و توجه جدی تر به آن سوق بدهد.

سه علت برای این مدعا قابل احصا است: اول؛ کتاب، رسانه ای ماندگار استدر جهانی امروز رسانه ها، سرعت جای صحت را گرفته و هر رسانه ای که زودتر خبری را به دست مخاطب کم حوصله اش برساند، برنده است؛ درست است که این فرآیند در کتاب، به شیوه ای برعکس رخ می دهد، اما با نگاهی عمیق تر به همین مفهوم به درستی می توان فهمید که این امر نقطه قوتی اساسی برای کتاب به شمار می رود. باید این واقعیت را بپذیریم که محتوای فراوریشده در فضای مجازی و رسانه های مبتنی بر اینترنت دارای تاریخ انقضا هستند؛ چه بسا خبرنگار و نگارنده خبر نیز از این موضوع آگاه است و می داند شاید تنها چند دقیقه بعدتر از انتشار خبر او، خبرنگاری دیگر، با پیدا کردن اطلاعاتی تازه، محتوای تازه ای را به خروجی می فرستد. بنابراین عمر خبر او تنها چند دقیقه و یا چند ساعت است.

این اتفاق در رسانه ای با نام کتاب دقیقا برعکس است؛ نویسنده کتاب می داند که عمر مطالبی که در این مجلد می نویسد، باید چندین دهه و حتی چند صد سال باشد تا مخاطبانی که بعد از سال ها سراغ آن می آیند، بوی تازگی را همچنان استشمام نمایند، وگرنه خیلی راحت آن کتاب را پس زده و سراغ کتابی دیگر می روند. پس نویسنده به درستی می داند که باید با بهره جستن از منابع و تحقیق و پژوهش فراوان، اطلاعاتی را برگزیند که از گزند تاریخ و زمان در امان بماند. این ویژگی جزئی لاینفک از کتاب است که نمی توان آن را از ماهیتش جدا کرد.

بنابراین می توان اذعان کرد که کتاب رسانه مانا و ماندگار روزگار ماست. هر زمان که بخواهیم درباره چیزی اطلاعات کسی کنیم، کافیست سراغش برویم تا او ما را به برترین نحو هدایت کند. دوم؛ کتاب رسانه ای که عمیق استفرض کنید اتفاقی مهم در جهان اتفاق افتاده و همه رسانه ها در پی مخابره آن هستند؛ هر کس از منظر خود به روایت این حادثه می پردازد و چون دوست ندارد از مسابقه زمان عقب بماند، بلافاصله و با پیدا کردن کوچک ترین اطلاعات، دست به فراوری خبر زده و بدون توجه به ابعاد و زوایا ماجرا و لایه های دیده نشده، وارد میدان رسانه می گردد. به علت آنکه مخاطب هر روز، در معرض سرریز اطلاعات و بمباران خبری واقع شده است، نمی تواند تمرکز دقیقی بر محتوایی که به دست او می رسد، داشته باشد و چه بسا بسیاری از اطلاعاتی که دریافت می نماید را نخوانده و بدون هیچ فکری رها می نماید.

این اتفاق دقیقا در کتاب برعکس است؛ کمتر کتابی را دیده اید که همزمان چند موضوع را هدف قرار داده و همه را با هم به پیش ببرد، بلکه کتاب ها بر یک موضوع خاص متمرکز شده و ابعاد مختلف آن را مورد آنالیز قرار می دهد. همین اتفاق فرصتی را برای نویسنده کتاب فراهم می آورد تا هر چیزی را عمیق تر مورد آنالیز قرار بدهد. دقیقا به همین علت است که نوشتن یک کتاب ماه ها و شاید سال ها زمان ببرد اما فراوری محتوا در فضای مجازی و اینترنت نهایتا چند دقیقه یا چند ساعت زمان می برد، با این تفاوت که یکی عمیق است و دیگری سطحی!

سوم؛ کتاب رسانه ای نخبگانی است جنگ بر سر آنکه کدام رسانه مخاطب بیشتری دارد، همواره بالاست اما کمتر کسی می پرسد که چرا به جای کمیت به کیفیت مخاطبان فکر نمی کنیم؟ به راستی هر رسانه چه مخاطبی دارد و آنها چگونه مطالبی را می پسندند؟ همانطور که در بالا اشاره شد، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نمی توانند سراغ مطالب عمیق بروند و عمده محتوایی که در آنها منتشر می گردد، سطحی است اما کتاب در نقطه مقابل آنها واقع شده است. به همین منوال، می توان دریافت که کتاب ما را در برابر رسانه ای نخبگانی قرار می دهد که در آن خبری از مطالب سطحی و کم عمق نیست. در روزگاری که بنابر دلایل مختلف کتاب در مهجوریت قرار گرفته و رسانه های مجازی گوی رقابت را از یکدیگر می ربایند، کتاب ها همچنان آرام و بی سر و صدا به مسیر خود ادامه می دهند؛ همان قدر عمیق و مانا و جایی برای تأمل نخبگان. به دور از هیاهو ها، هشتگ ها و اینفلوئنسرها! شاید بد نباشد بگوییم: کتاب ها نباید سراغ ما بیایند، ما باید سراغشان برویم!