پشتیبانی از بومی سازی تجهیزات شبکه ملی در ابهام

به گزارش اکسپرس بلاگ، خبرنگاران - گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: بومی سازی تجهیزات در زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات یکی از الزاماتی است که در سند اقدامات عملیاتی شبکه ملی اطلاعات مصوب شورای عالی فضای مجازی بر آن تاکید شده است. به نحوی که طبق بند 20 این مصوبه مصون سازی، کاهش آسیب پذیری، افزایش پایداری و تاب آوری امنیتی شبکه ملی اطلاعات، بدون اتکا به خدمات خارجی الزامی است. از سوی دیگر در بندهای 23 و 24 این مصوبه نیز رشد بومی سازی تجهیزات شبکه به میزان 10 درصد سالیانه بر اساس اولویت های معین شده مرکز ملی فضای مجازی و نیز بومی سازی سامانه های امنیتی مورد احتیاج شبکه ملی به میزان 100 درصد تا سال 1404 تکلیف شده است.

این تأکیدات در کنار نامگذاری سال های 1399 و 1400 در جهت تحقق جهش فراوری و فراوری، پشتیبانی ها، مانع زدایی، افزایش فراوریات داخلی را در حوزه زیرساخت های شبکه ارتباطی کشور، مورد مطالبه قرار می دهد.

به همین دلیل این سوال مطرح است که با گذشت بیش از یک دهه از پیاده سازی شبکه ملی اطلاعات، هم اکنون شرایط تجهیزات بومی حوزه ICT چگونه است و آیا مرکز ملی فضای مجازی به عنوان قرارگاه نظارت بر مصوبات شورای عالی فضای مجازی، در این زمینه آنالیز داشته است؟ نقاط قوت و ضعف کشور در بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات کجاست و اینکه آیا شعار جهش فراوری در سال 99 در حوزه ICT محقق شده و چه پتانسیل هایی در کشور وجود دارد که می تواند شعار سال جاری را در این حوزه محقق کند؟

برای پاسخ به این سوالات به سراغ محمدامین احمدلو دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در مرکز ملی فضای مجازی رفتیم تا آخرین شرایط را از زبان وی جویا شویم.

وی در مصاحبه با خبرنگاران، گفت: بومی سازی تجهیزات مرتبط با زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات روال خوبی را طی نمی نماید چرا که دستگاه های مسئول در این بخش به نوعی اهمال می نمایند.

آمار دقیقی در دست نیست

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در تشریح شرایط تجهیزات به کاررفته در شبکه ملی اطلاعات و اقداماتی که در این کمیسیون برای آنالیز شرایط فراوری داخلی، اجرا شده است، گفت: در کمیسیون بومی سازی تجهیزات مرکز ملی فضای مجازی، درباره کلیات موضوع آنالیز هایی اجرا شده اما با توجه به وسعت حوزه ICT اینکه بخواهیم آماری بدهیم که چه میزان از کل تجهیزات مصرفی در شبکه، بومی است، کار دشواری به نظر می رسد.

احمدلو گفت: وزارت ارتباطات متولی اصلی توسعه زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات و نیز مصرف نماینده اصلی این تجهیزات است و باید در این زمینه گزارش دهد که چه میزان از تجهیزات بومی در شبکه ملی اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته و این تجهیزات شامل چه مواردی است؟ اما تا به امروز آمار دقیقی از سوی این وزارتخانه منتشر نشده است.

وی با اشاره به اینکه در سال 98 وزیر ارتباطات در قالب مصاحبه ای گفت که در حوزه تجهیزات ثابت مخابراتی، 70 درصد خودکفایی و توانایی فراوری داخل داریم و در حوزه شبکه سیار این عدد 30 درصد است، اضافه کرد: با این وجود آنچه حائز اهمیت است به میزان استفاده از این توانمندی ها در زیرساخت های شبکه ملی اطلاعات بازمی گردد که این عدد قابل قبول نیست.

احمدلو به آمار منتشرشده از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت در سال 99 نیز اشاره نمود که گفته شده بود در زمینه تجهیزات اکتیو شبکه که محصولات اصلی هستند 15 درصد از محصولات داخلی استفاده شده و در حوزه تجهیزات پسیو شبکه که شامل تجهیزاتی مانند کابل و رک و کافو می گردد این عدد حول و حوش 70 درصد است.

وی گفت: با استناد به این آمارها، حتی با وجودی که تجهیزات پسیو شبکه بعد فناورانه ندارند، وزارت ارتباطات تنها از 70 درصد از توان داخلی استفاده نموده و 30 درصد این شبکه، سهم خارجی ها است. در همین حال در تجهیزات اصلی شبکه که مربوط به تجهیزات انتقال و روترها می گردد نیز از تجهیزات بومی فقط 15 درصد استفاده شده است.

بی برنامگی در یک ابرپروژه ملی

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در مرکز ملی فضای مجازی اعلام نمود: موضوعی که همیشه مطرح می گردد این است که توانمندی داخلی به اندازه سطح احتیاج شرکت ارتباطات زیرساخت نبوده است. این ادعا در بخش هایی درست و در بخش هایی صحیح نیست. جدای از اینکه توان فراوری داخل ما جوابگوی احتیاجمندی ها هست یا خیر، نکته حائز اهمیت این است که شبکه ملی اطلاعات به عنوان یک ابرپروژه و با هزینه بیش از چند ده هزار میلیارد تومان، دارای برنامه ریزی دقیقی برای استفاده از تجهیزات بومی نبوده است.

وی گفت: اگر بازار تجهیزات این شبکه را طی سال های گذشته به سمت فراوری داخل شکل می دادیم، به طور حتم هم اکنون می توانستیم در این حوزه شرکت های عظیم و فراورینمایندگان قهاری داشته باشیم.

احمدلو تحقق شعار فراوری، پشتیبانی و مانع زدایی ها را در صنعت مخابرات و ارتباطات احتیاجمند همکاری چندین دستگاه عنوان نمود و اینطور شرح داد: دو سند اصلی مرتبط با شبکه ملی اطلاعات در رابطه با بومی سازی تجهیزات اشارات جدی به این موضو ع دارد. یکی از آنها سند تبیین الزامات و دیگری سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات است. در سند تبیین الزامات در ذیل موضوع استقلال شبکه بر یک پیشبرد نظام مند بومی سازی در حوزه تجهیزات شبکه مخابراتی و تجهیزات شبکه ملی اطلاعات تاکید شده است. پیشبرد نظام مند به معنای داشتن یک نقشه راه جامع است که در آن بومی سازی، اولویت ها، نقش ها، زمان بندی ها و اعتبارات لازم دیده گردد. اما چنین نقشه راهی هم اکنون در این بخش وجود ندارد.

متولیان بومی سازی چه کسانی هستند

وی اضافه کرد: موضوع بعدی این است که در سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات مصوب سال 99 به صورت جزئی تر به موضوع بومی سازی پرداخته شده است. در آنجا اشاره شده که ما باید سالانه 10 درصد بومی سازی را ارتقا دهیم و در آنجا معین شده که متولیان بومی سازی چه بخش هایی هستند.

به گفته احمدلو، مطابق این سند متولیان بومی سازی شبکه ملی اطلاعات، وزارت صنعت و معاونت علمی معین شده اند. اما شکل گیری جریان بومی سازی و فرایند بومی سازی در این پروژه، احتیاجمند همکاری چند دستگاه دیگر نیز بوده که اصلی ترین آن ها وزارت ارتباطات است. چرا که آن دو دستگاه احتیاجمند این هستند که بدانند چه تجهیزاتی باید بومی سازی گردد و تعیینه های فنی تجهیزات چیست.

وی تاکید نمود: این کاری است که وزارت ارتباطات به عنوان اصلی ترین متولی این حوزه که توسعه زیرساخت ها را انجام می دهد و بر اپراتورها به وسیله پروانه های صادره نظارت دارد، می تواند انجام دهد. یعنی تعیینه های فنی تجهیزات را برای بومی سازی محصولات اعلام کند. اما تا به امروز چنین احتیاجمندی هایی اعلام نشده است.

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات معتقد است که حتی اصلی ترین ابزار برای احصای این احتیاجمندی ها که مصوبه 163 کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در حمایت از صاحبان صنایع است، بیش از یک سالی می گردد که توسط وزارت ارتباطات کنار گذاشته شده و اجرای آن پیگیری نمی گردد. این مصوبه که مربوط به سال 92 است رگولاتوری را موظف نموده بود با تشکیل کمیته ای میزان استفاده از فراوری داخل را ارزیابی و احتیاجمندی های تجهیزاتی اپراتورها را اعلام کند.

لیست احتیاجمندی های تجهیزاتی اعلام نمی گردد

احمدلو با تاکید بر اینکه وزارت ارتباطات اصلی ترین نقش آفرینی را در تحقق شعار سال در حوزه تجهیزات ارتباطی و مخابراتی دارد و باید احتیاجمندی های شبکه و تعیینات فنی آن را به صورت دقیق منتشر کند، توضیح داد: اقداماتی که تا به امروز اجرا شده در حد یک سری عناوین کلی است اما اختلافات بر سر تعیینات فنی است که باید جزئیات آن به همراه برنامه زمان بندی منتشر گردد تا تعیین باشد که دستگاه های مختلف، اپراتورها و شرکت ارتباطات زیرساخت که در این حوزه پروژه های کلان انجام می دهند، این محصولات را با آن تعیینات فنی احتیاج دارند؛ پس از آن هم 2 دستگاه دیگر یعنی وزارت صمت و معاونت علمی می توانند روی این حوزه سرمایه گذاری انجام دهند. اما این هماهنگی تا به امروز محقق نشده است.

به گفته وی، توسعه این صنعت احتیاجمند این است که فراورینمایندگان داخلی حداقل در بازه زمانی یک تا دو ساله از پروژه های آینده و توسعه ای اپراتورها و شرکت ارتباطات زیرساخت، مطلع باشند و تعیینات فنی تجهیزات مورد احتیاج و زمان بندی خرید آنها را بدانند. این الزام می تواند به شکل گیری این صنعت یاری کند تا بتوانیم بومی سازی را به شکل جدی تر دنبال کنیم.

نقش مرکز ملی فضای مجازی چیست؟

حال با وجودی که وزارت ارتباطات مدعی است که از تمامی توانمندی های کشور در بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات استفاده نموده است، این سوال مطرح است که در این خصوص آیا گزارشی از وزارت ارتباطات به مرکز ملی فضای مجازی داده شده و ارزیابی این مرکز از شرایط فعلی چیست؟

در این باره احمدلو می گوید که هیچ گزارش خاصی در این زمینه داده نشده است و مرکز ملی فضای مجازی نیز درخواست مستقیم برای دریافت گزارش عملکرد نداشته است.

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات ادامه داد: مرکز ملی فضای مجازی متولی این است که یک سری اولویت های بومی سازی را معین کند. هم اکنون این اولویت ها در این کمیسیون به جمع بندی رسیده است. اما همانطور که گفته شد، مساله اصلی تعیینه های فنی این اولویت ها است تا تعیین گردد که کدام محصولات باید بومی سازی شوند. با این حال ما در کمیسیون، اصلی ترین تجهیزات شامل تجهیزات شبکه انتقال، روترها با ظرفیت های متوسط و بالا، سوئیچ های لایه 2 و 3 شبکه و سرور را به عنوان اولویت های احتیاجمندی درنظر گرفته ایم.

خرید خارجی شرکت زیرساخت

احمدلو درباره توانمندی کشور در حوزه فراوری تجهیزات ارتباطی نیز می گوید: توان فراوری بخش هایی از این محصولات هم اکنون در کشور به صورت کامل وجود دارد و بخشی هایی از آن نیز ناظر به این است که سرمایه گذاری روی این حوزه صورت گیرد. برای مثال طبق استعلاماتی که از معاونت علمی و سندیکای صنعت مخابرات اخذ شده، در بخش تجهیزات انتقال شبکه، به صورت کامل توان فراوری داخل که احتیاجمندی های کشور را رفع کند، وجود دارد. اما میزان استفاده از این تجهیزات در داخل کشور موضوع اصلی است که بعضاً شاهد هستیم که حتی با وجود این توانمندی، در شرکت ارتباطات زیرساخت پروژه های خرید از خارج انجام می گردد.

وی ادامه داد: زمزمه هایی شنیده می گردد که قرار است پروژه عظیمی برای خرید محصولات خارجی از سوی شرکت زیرساخت تعریف گردد و سهم کوچکی به شرکت های داخلی بدهند. در صورتی که آنها می توانند کل این احتیاج را رفع نمایند.

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در پاسخ به این سوال که آیا این تجهیزات بومی، به فراوری انبوه رسیده و می تواند جوابگوی احتیاجهای شبکه باشد، توضیح داد: بومی سازی دارای سطوح مختلفی است که شامل ساخت نمونه آزمایشگاهی، صنعتی و نیمه صنعتی و در نهایت فراوری انبوه می گردد. در این زمینه وزارت صمت ناظر اصلی و متولی است که سطح ظرفیت فراوری این محصولات در داخل کشور را معین می نماید.

احمدلو گفت: ما معتقدیم که نباید به همه محصولات به یک چشم نگاه کرد. محصولات بلوغ فناوری و صنعت متفاوتی دارند. برای مثال در بخشی از تجهیزات مانند روترها و سوئیچ ها، محصولاتی که بتوانند احتیاجمندی های زیرساخت شبکه ملی اطلاعات را جوابگو باشند نداریم. این محصولات در لایه سازمانی و شبکه های محلی جوابگو هستند اما در لایه زیرساخت این محصولات را نداریم. البته مساله این است که برای اینکه بخواهیم این محصولات را بومی سازی نموده و به فراوری انبوه برسانیم، برنامه ریزی لازم وجود ندارد.

وی توضیح داد: در واقع احتیاجمند این هستیم که وزارت ارتباطات و نهاد اصلی این حوزه یعنی رگولاتوری، این احتیاجمندی ها را به صورت دقیق از این حیث که هر سال به چه تعداد محصول احتیاج دارند و تعیینات فنی محصولات چیست، اعلام نمایند. این موضوع باعث می گردد که اگر توانمندی فراوری محصولات در داخل کشور وجود داشته باشد، شرکت ها نسبت به سرمایه گذاری اقدام می نمایند.

آیا فراوری در حوزه ICT سامان می گیرد؟

در این میان این سوال مطرح می گردد که چرا مرکز ملی مجازی در مورد اعلام لیست احتیاجمندی های شبکه ملی اطلاعات به وزارت ارتباطات الزامی ندارد تا این وزارتخانه خود را ملزم بداند که لیست احتیاجمندی ها را اعلام و از بومی سازی حمایت کند؟

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات در این باره می گوید: فلسفه شکل گیری کمیسیون بومی سازی در مرکز ملی فضای مجازی ساماندهی به این حوزه بوده است. مرکز ملی فضای مجازی به صورت خاص وظیفه و ابزار قانونی در این حوزه ندارد. ابزارهای اصلی در اختیار وزارت صمت است که واردات را می تواند کنترل کند و در تقسیم وظایف هم وزارت صمت و معاونت علمی متولی بومی سازی تجهیزات هستند.

وی ادامه داد: وزارت صمت از واردات محصولاتی که در داخل کشور ساخته شده باشد جلوگیری می نماید و معاونت علمی هم به عنوان نهادی که ناظر بر فعالیت شرکت های دانش بنیان است و از فراوری محصولات هایتک حمایت می نماید، احتیاج دارد که بداند شبکه به کدام محصولات احتیاج دارد تا بومی سازی اتفاق بیافتد. براین اساس همانطور که گفتم این ابزار در اختیار سازمان تنظیم مقررات ارتباطات است که می تواند اپراتورها را ارزیابی نموده و از آنها بخواهد که احتیاجمندی هایشان را اعلام نمایند.

فراوری داخل در مناقصات نادیده گرفته می گردد

احمدلو با تاکید بر اینکه کمیته بومی سازی تجهیزات با هدف ساماندهی این حوزه شکل گرفته است، گفت: این کمیسیون ناظر بر خریدهایی است که در این زمینه صورت می گیرد و پیگیری این موضوعات را از حیث توانمندی فراوری داخل در دستور کار قرار داده است. بعضاً شاهد مناقصاتی بوده ایم که فراوریات داخلی در آن نادیده گرفته شده است. از این رو مرکز ملی فضای مجازی ورود نموده و با نامه نگاری هایی که انجام شد، جلوی آن را گرفت.

وی ادامه داد: در واقع ابزار نظارتی اصلی در اختیار مرکز ملی فضای مجازی نیست که بتواند اعمال قدرت کند. اقدامات این مرکز بیشتر از جنس پیگیری و مطلع کردن نهادهای متولی و نیز درخواست دادن نسبت به این موضوعات است. برای مثال تجهیزات انتقال نوری (DWDM و POTN) که بالغ ترین تجهیزات فناورانه مخابراتی محسوب می شوند و زیرساخت ارتباطی شبکه را شکل می دهند، در داخل کشور کاملاً بومی سازی شده است اما با این وجود زمزمه های خرید از خارج این تجهیزات مطرح است. از این رو مرکز ملی فضای مجازی استعلامات لازم را از معاونت علمی و سندیکای مخابرات انجام داده که آیا این محصول جوابگوی توانمندی داخلی است یا خیر.

احمدلو اضافه کرد: در این باره با شرکت های فراوریی نیز تعاملاتی اجرا شده و جمع بندی ما این است که این محصولات در مقطع فعلی می توانند احتیاج کشور را به صورت کامل رفع نمایند. گزارش این جمع بندی از سمت مرکز ملی فضای مجازی در اختیار نهادهای نظارتی و بخش های مختلف قرار گرفته تا از انجام خرید خارجی در این حوزه جلوگیری گردد.

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات با تاکید بر اینکه باید نگاه پشتیبانی از فراوری در میان مسئولان وجود داشته باشد، گفت: اگر در وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت حمایت از فراوری داخل به صورت جدی دنبال گردد و نگاه به داخلی ها باشد، اپراتورها هم ملزم خواهند شد که به صورت فعالانه در بومی سازی نقش آفرینی نمایند. اما هم اکنون شاهد هستیم که می گویند اگر فراوری کردید و اگر تیراژ آن صنعتی بود، ما از شما محصول را خواهیم خرید.

وی اعلام نمود: انتظار این است که این جریان در بدنه شرکت ارتباطات زیرساخت که اصلی ترین پروژه های زیرساختی را توسعه می دهد شکل گیرد و بحث بومی سازی و استفاده از محصولات بومی در آنجا جدی گرفته گردد. اینکه فقط بخش های کوچکی از پروژه های کوچک را در اختیار داخلی ها قرار دهیم و بخش زیادی از پروژه ها را در اختیار کشورهای خارجی قرار دهیم راستا درستی نیست.

به گفته احمدلو، در زیرساخت کشور بخش زیادی از تجهیزات شبکه، توسط شرکت های چینی تأمین می گردد کمااینکه شرکت های داخلی در بسیاری از بخش ها توانمندی دارند که این احتیاجها را رفع نمایند. برای مثال ما در تجهیزات انتقال شبکه به بلوغ کاملی رسیده ایم و می توان به این سمت برویم که این تجهیزات را با اتکا به توانمندی داخلی تأمین کنیم. حتی بعد از بلوغ تجهیزات انتقال نوری، شرکت ها به بومی کردن روترهای با ظرفیت بالا ورود نموده اند. بخش زیادی از حرکت این شرکت ها با اتکا به خودشان صورت می گیرد. این نشان می دهد که با یک برنامه ریزی می توان این حوزه را ساماندهی و تشویق به فراوری کرد.

وزارت ارتباطات مسئولیت بومی سازی را نپذیرفت

با این تفاسیر این سوال مطرح می گردد که صحت سنجی میزان درصد اعلام شده از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت و وزارت ارتباطات در مورد استفاده از تجهیزات بومی در شبکه ملی اطلاعات چگونه باید صورت گیرد و چه نهادی متولی آن است؟

در این باره احمدلو اینطور شرح داد: واقعیت این است که انتشار چنین داده هایی احتیاجمند این است که چارچوب این فضا معین گردد. شرکت ارتباطات زیرساخت باید چارچوب تجهیزات مورد استفاده را معین کند. چون نمی گردد تخمین زد که این درست است یا خیر. تا قبل از اینکه کل ابعاد شبکه و تجهیزات مورد احتیاج آن تعیین نیست. فعلاً نمی توان ادعای استفاده 15 درصدی از تجهیزات بومی در شبکه اکتیو را صحت سنجی کرد. فارغ از این درصدها، آنچه که مهم است این است که برنامه ریزی برای ساماندهی فراوری داخلی در جهت احتیاجمندی های خودمان، شکل نگرفته است.

دبیر کمیسیون بومی سازی تجهیزات شبکه ملی اطلاعات با اشاره به اینکه سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات در سال 95، بحث برنامه ریزی نظام مند برای بومی سازی تجهیزات را مطرح نموده که در آن سند بخش عمده ای از این تکلیف، بر عهده وزارت ارتباطات است. در این زمینه تا به امروز گزارشی اعلام نشده است. از سوی دیگر در سند طرح کلان سال 99 به صورت جزئی تر به تقسیم وظیفه در حوزه بومی سازی تاکید شده و بومی سازی تجهیزات به وزارت صمت و معاونت علمی سپرده شده است؛ البته با اولویت هایی که مرکز ملی فضای مجازی معین می نماید.

وی گفت: در تحقق این اهداف گلوگاه اصلی وزارت ارتباطات به عنوان طرف تقاضا است. همانطور که گفته شد تا زمانی که احتیاجمندی های طرف تقاضا، تعیینات فنی و بازه زمانی خرید آن تعیین نباشد ما با این چالش روبرو خواهیم بود که اولویت ها چقدر منجر به مصرف تجهیزات در این بخش خواهد شد و به دلیل این ابهامات سرمایه گذاری برای فراوری صورت نمی گیرد.

به اذعان احمدلو، این کم کاری 3 جانبه بین دستگاه ها باعث شده که فراوری در این بخش آنطور که باید شکل نگیرد. اگرچه مرکز ملی فضای مجازی پیگیر موضوع است اما ابزار اعمال قدرت را ندارد. در این بین وزارت ارتباطات مسئولیت بومی سازی در این حوزه را قبول ندارد و می گوید که تکلیفی در این بخش ندارد. دو دستگاه دیگر نیز می گویند تا زمانی که تعیینات فنی محصولات و زمان بندی خرید و ابعاد پروژه اعلام نگردد، نمی توانند کاری انجام دهند؛ این یک نقطه محل اختلاف است و مرکز ملی فضای مجازی پیگیر است که این اختلاف نظر تا حد ممکن رفع گردد.