شاهنامه فردوسی و عناصر هویت ملی - اکسپرس بلاگ

به گزارش ایران، این نویسنده پرکار ارومیه ای علاوه بر نگارش مقالات پرشمار علمی و ادبی 18 سال از عمر خود را صرف تألیف کتاب آذربایجان و شاهنامه نموده که بسیار مورد توجه و استقبال مخاطبان بویژه در آذربایجان قرار گرفته است. او به مناسبت روز ملی فردوسی در شهر خود حاضر شد و علاوه بر گفت وگویی که پیش روی شماست به صورت آنلاین پرسش های بینندگان اینستاگرامی جلسه را پاسخ داد.

هویت ملی از چه عناصری تشکیل شده و هویت ملی ما ایرانیان با توجه به این عناصر چه نسبتی با شاهنامه فردوسی دارد؟

هویت را می توان به دو مقوله هویت شخصی یا فردی و هویت ملی تقسیم بندی کرد. هویت شخصی یعنی اینکه یک فرد شناسه هایی دارد که او را نسبت به هر فرد دیگری در جامعه متمایز می نماید؛ مثل نام، نام خانوادگی، تاریخ تولد، محل تولد و مؤلفه هایی از این دست؛ اما هویت ملی، مجموعه ویژگی ها، عناصر و معیارهایی است که فرد فرد یک ملت یا کشور را نسبت به مردمان سایر کشورها متمایز می نماید.

یکی از این عناصر، جغرافیای واحد و مشترک است، همچنین تاریخ که خود این عنصر به دو بخش تاریخ ملی و تاریخ واقعی تقسیم می گردد. پس از آن باید به عنصر دین و زیرشاخه هایش یعنی مذهب یا مذاهب اشاره نمود، همین طور مؤلفه زبان ملی، آداب و عادات و رسوم یک کشور یا یک ملت که ذیل فرهنگ تعریف می گردد و درنهایت آثار فکری و ادبی هرجامعه. اینها اگرچه نه تمامی ولی مهم ترین مؤلفه های هویت ملی هرجامعه ای هستند. حالا مسأله این است که شاهنامه فردوسی چه نسبتی با این عناصر هویت ملی ایرانیان دارد؟ به عبارت دیگر نسبت شاهنامه و میزان پیوند شاهنامه با این مؤلفه ها و عناصر چیست که ما آن را یکی از شاخصه های هویت ملی خود می دانیم؟

شادروان علامه قزوینی در سال 1304 در نامه ای که به مرحوم استاد سیدحسن تقی زاده نوشته اند، به موضوع مهمی اشاره نموده اند و آن اینکه هر ایرانی در هر درجه و طبقه ای که باشد، مقداری از ملیت خود را مدیون فردوسی است. کسانی که مرحوم علامه قزوینی را می شناسند، می دانند که آن شادروان در بحث شیوه تحقیق و کاربرد کلمات و جملات بسیار وسواس داشته اند. وقتی ایشان چنین سخنی می فرمایند، یعنی کلمات را با دقت و وسواس انتخاب نموده اند.

می گردد گفت ما بخشی از هویت ملی خود را مدیون فردوسی هستیم اما با چه درجه و نسبتی از پیوند، متفاوت است؟

درست است. مسأله اول همان طور که عرض کردم داشتن جغرافیا و سرزمین مشترک است. شما اگر بر این مبنا شاهنامه فردوسی را آنالیز نمایید، می بینید محور و مدار داستان های این اثر کشوری است به نام ایران. ایران با جغرافیایی معین که نام بسیاری از شهرها و نواحی آن هم در شاهنامه درج شده است؛ مثل آذربایجان، همدان، شیراز، اصفهان، خراسان، آمل، بندر سیراف، گرگان و... حتی از بعضی روستاها نیز در این اثر نام برده می گردد. بنابراین کسی که اعم از ایرانی و غیر ایرانی، شاهنامه را بخواند، متوجه می گردد که محور و مرکز و مدار این کتاب، جغرافیایی است به نام ایران و قطعاً من ایرانی یکی از مؤلفه های هویتی خودم را که سرزمینی به نام ایران باشد، در این کتاب می بینم.

مسأله بعدی تاریخ است؛ شاهنامه در بخش پادشاهی پیشدادیان و کیانیان، به تاریخ ملی همه ایران پرداخته و در بخش اشکانیان و ساسانیان به تاریخ واقعی. تاریخ ملی یعنی شخصیت ها، روایت ها و داستان هایی که وقوع و وجود خارجی نداشته اند و اتفاق هم نیفتاده ولی نیاکان هرملتی می پنداشته اند و دوست می داشته اند که در گذشته آنها چنین شخصیت ها و داستان هایی باشد؛ مثل رستم، فریدون یا اسفندیار. ما در عالم واقع، رستمی نداشته ایم اما هزاران سال نیاکان ایرانی، رستم را به عنوان یک شخصیت پذیرفته است. تاریخ واقعی هم آن چیزی است که اسناد و شواهد باستان شناسی و متون تاریخی آن را ثابت می نماید. از این منظر شاهنامه یک دوره منظم و مدون از تاریخ ملی و واقعی ایرانیان است.

ممکن است کسی بپرسد مگر این روایت ها در تاریخ طبری یا بلعمی نیست، پس چرا شاهنامه را به عنوان معیار هویتی تعریف می کنید؟ پاسخ معین است، برای اینکه روایت شاهنامه، روایتی صرفاً ایرانی است در حالی که تاریخ طبری و بقیه متون آمیخته با عناصر سامی است. به علاوه اینکه شاهنامه از نخستین انسان - شاه که کیومرث باشد، آغاز نموده تا برسد به پادشاهان ساسانی و همه این روایت ها را با جزئیات و مراتب، فقط در شاهنامه می توان دید.

نکته بسیار مهم دیگر مؤلفه دین است که در نسبت آن با شاهنامه بعضاً با افراط و تفریط برخورد می کنیم. شاهنامه به لحاظ محتوا و موضوع داستان ها، اثری است متعلق به ایران پیش از اسلام. پس بخشی از آنچه ما به عنوان دین ایرانیان در شاهنامه می بینیم، دین زرتشتی و البته یکتاپرستی است و بخشی هم شخصیت خود فردوسی به عنوان یک ایرانی ایران دوست تمام عیار که صددرصد مسلمان و شیعه است. هیچ تردیدی در این زمینه نیست. اینجا من تلفیق بسیار زیبایی از ایران پیش از اسلام، دین اسلام و تشیع را در شخصیت و عقیده خود فردوسی می بینم. بنابراین اسلام و تشیع و البته در برهه هایی تسنن همواره بخش مهمی از هویت ایرانی پس از اسلام بوده و خواننده هم این موضوع را هم در شاهنامه و هم در شخصیت خود فردوسی می بیند و حس می نماید.

مسأله بعدی زبان است. لطفاً به این کلمات دقت فرمایید؛ شاهنامه یکی از مهم ترین آثار ادبی زبان فارسی است. بحث ما یک بحث علمی است و ما نباید در مباحث علمی دچار احساسات و تعصب شویم. اساساً من با این گزاره مخالفم که بگوییم شاهنامه عظیم ترین اثر ادب فارسی است. از نظر شخص بنده که ممکن است عده ای آن را بپسندند یا نپسندند، دیوان حافظ، آثار سعدی و مولانا و دیگر عظیمان هم در نوع ادبی و ژانر خود، ازجمله آثار مهم ادبی زبان فارسی هستند. به همین دلیل عرض کردم یکی از آثار مهم و نه مهم ترین.

طبق یک تحقیق آماری، حدود 555 هزار واژه در شاهنامه به کار گرفته شده که 17 هزار و 100 واژه آن غیر تکراری است. پس ما نتیجه می گیریم که شاهنامه گنجینه بسیار سرشاری از ترکیبات و لغاتی است که فردوسی آن را به زبان فارسی هدیه داده که بعضی از این ترکیبات و تعابیر طبق تحقیقات، نخستین بار در شاهنامه به کار رفته و از آنجا وارد متون ادبی دیگر شده است. ببینید شاهنامه در تقویت و پرمایگی زبان فارسی به عنوان زبان ملی ایرانیان تا چه اندازه مهم بوده است.

دوستی چند روز پیش فرمودند آیا شاهنامه مهم ترین نقش را در حفظ زبان فارسی داشته ؟ بنده عرض کردم خیر، شاهنامه یکی از کتاب های حافظ زبان فارسی است که البته به لحاظ تقدم زمانی و گستردگی آن در 50 هزار بیت خیلی مهم است، اما شما نمی توانید ارزش و اعتبار و اهمیت آثار دیگر را چه قبل و چه بعد از آن در حفظ و استمرار زبان فارسی نادیده بگیرید. تعابیری در این زمینه متداول است که در تحقیقات عظیمان ماهم دیده می گردد مثل زنده نماینده زبان فارسی که معمولاً برای توجیه آن به بیتی هم اشاره می نمایند که متعلق به فردوسی نیست و یک بیت الحاقی است بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی که من چنین اعتقادی ندارم اما معتقدم فردوسی کسی است که از قابلیت های بالقوه زبان فارسی که پیش از او نیز وجود داشته، به بهترین وجه استفاده نموده و آن را به فعلیت درآورده است.

زبان فارسی پیش از فردوسی نیز زنده و پرمایه بوده و شاعرانی مثل رودکی و دقیقی هم پیش از او از این قابلیت ها استفاده نموده اند اما فردوسی با نبوغ خود آن را تقویت نموده و از قوه به فعل درآورده است. بنابراین ما نباید در هیچ یک از این موارد دچار افراط و تفریط شویم.

در مؤلفه های دیگر هویت ملی از جمله آداب و رسوم و آیین های ایرانیان هم طبیعی است که شاهنامه گنجینه ای مایه بخش از آداب و آیین ها و رسوم ماست که بسیاری از آنها را استخراج نموده اند و کتاب هایی هم در این زمینه نوشته شده. یک ایرانی امروز بسیاری از آیین ها و رسوم خود را در شاهنامه می بیند که همه اینها به علاوه خود اثر به عنوان یکی از مهم ترین آثار ادبی در مجموع آن را به یک اثر ملی تبدیل می نماید.

شاید بعضی بگویند در شهرهای مختلف ایران اقوام و مردمانی زندگی می نمایند که دین، مذهب یا زبان مادری شان با آنچه شما می گویید متفاوت است. در این صورت شاهنامه چگونه می تواند اثری ملی در ارتباط با هویت همه ایرانیان باشد؟

زبان مادری هموطنان بسیار بسیار شریف ارمنی ما که نیاکان شان هم ایرانی بوده اند، ارمنی است. دین آنها هم متفاوت از دین امروز ایرانیان یعنی اسلام با زیرشاخه های تشیع و تسنن است اما شما از کدام ایرانی ارمنی شنیده اید که وقتی از هویت ملی اش می پرسند، چیزی جز ایرانی بگوید؟ خبرنگاری از استاد چکناواریان نظرش را درباره موضوعی پرسید و در سؤال خود از لفظ اقلیت استفاده کرد. ایشان برگشت و با قاطعیت گفت اقلیت خودتی. وقتی یک هموطن ارمنی ما که زبان مادری و دین متفاوتی از ما دارد، خود را تا این پایه ایرانی می داند، چطور من می توانم هویتی غیر از این برای خودم تصور کنم؟ طبیعتاً همه مردمان ساکن در این کشور با هر زبان مادری برای بنده بسیار قابل احترام هستند و شخصاً با نهایت افتخار به زبان ترکی آذربایجانی که زبان مادری من است هم حرف می زنم و هم از آن دفاع می کنم اما نباید فراموش کنیم که زبان ملی ما ایرانیان فارسی است. وقتی یک آذربایجانی، یک اصفهانی یا خراسانی با هر دین و مذهبی و با هر زبان یا گویش و لهجه ای تشریف می برد فرانسه و از او می پرسند کجایی هستی؟ با سربلندی تمام می گوید ایرانی هستم و شاهنامه فردوسی را به عنوان یکی از عناصر هویت ملی خود معرفی می نماید.

پروفسور یلدریم، شاهنامه پژوه و مترجم شاهنامه به ترکی استانبولی جایی گفته بود در ترکیه هرکجا که دعوت شدم تا درباره فردوسی و شاهنامه صحبت کنم، هرگز کسی از من نپرسید آیا این اثر نژادپرستانه نیست یا چرا آن را ترجمه نموده ای اما در ایران بارها این پرسش را از من پرسیدند. شما به آذربایجان اشاره نمودید و صندلی والای آذرآبادگان در شاهنامه و همین طور صندلی والای شاهنامه در آذربایجان که حاصل این اقبال می گردد کتاب شما. اما چنین پرسشی از کجا ناشی می گردد؟

بگذارید این طور بپرسیم که نسبت و پیوند آذربایجان با هویت ملی ایرانیان براساس عناصری که عرض کردم و به طور معین شاهنامه به عنوان یکی از این عناصر چیست؟ برای پاسخ این سؤال من باید ابتدا به این نکته بدیهی بپردازم که آذربایجان همواره و در طول تاریخ، یعنی پیش و پس از اسلام بدون استثنا یکی از بخش های مهم و اصلی و اساسی ایران بوده است. این را هم کتیبه های پیش از اسلام و بویژه دوره ساسانیان به ما می گوید و هم متون تاریخی. بنابراین اصل اولی که عرض کردم، یعنی جغرافیای واحد و مشترک، همواره در خصوص آذربایجان صدق می نماید. یعنی آذربایجان همواره جزء واحد جغرافیایی به نام ایران بوده است. حالا اگر عناصر دیگر یعنی تاریخ، دین و آداب و رسوم را درنظر بگیریم، با تفاوت های مختصری که ویژگی هر منطقه است، در آذربایجان هم همان بوده که در سایر مناطق ایران. نوروز به عنوان یک جشن ایرانی همواره در آذربایجان بوده، دین اسلام و تشیع و در مقاطعی تسنن در آذربایجان بوده. حالا بگذارید رابطه آذربایجان و شاهنامه را عرض کنم.

در سال های اخیر بعضی از عظیموارانی که در مطبوعات قلم می زنند و بسیار هم برای من قابل احترام هستند و بعضی از آنها هم دوستان قدیمی بنده هستند، از تعبیر هویت طلب و هویت طلبی در آذربایجان حرف می زنند. باید عرض کنم مسأله شخصی و احساسی نیست و ما داریم یک بحث علمی می کنیم و از این منظر باید عرض کنم که بخشی از هویت ما آذربایجانیان در شاهنامه فردوسی است، بی هیچ تردیدی. تکرار می کنم عرض بنده یک صحبت علمی است و نه احساسی. ممکن است این گزاره من را بعضی نپسندند، من برای آن عقیده شخصی احترام قائلم اما پسند و ناپسند و سلیقه شخصی، به هیچ وجه در مسلمات و واقعیات تأثیری نخواهد داشت. ما براساس اسناد صحبت می کنیم. چرا بنده می گویم بخشی از هویت آذربایجان؟ برای اینکه متن شاهنامه را اگر ملاحظه فرمایید آذربایجان دقیقاً با همین جغرافیای امروز به عنوان آذرآبادگان در شاهنامه آمده و به بخش هایی از آن هم مثل دریاچه چیچست یا دریاچه ارومیه، آذرگشسب یا اردبیل اشاره شده و البته بسیار هم با تقدیس و احترام. آذربایجان در شاهنامه پایتخت معنوی و دوم ایران است و صندلی بسیار مقدسی دارد و همچنین از نظر داستانی هم بسیار مهم است.

فردوسی به صراحت از زبان رستم با صفت آذری از آذربایجانیان حرف زده. آذری یعنی اهل آذربایجان و این واژه هیچ گونه دلالت نژادی ندارد. از من می پرسند شما آذری هستی؟ می گویم اگر منظورتان این است که بنده آذربایجانی هستم بله ولی اگر می خواهید بگویید من نژاد دیگری دارم خیر. همه ما آذربایجانیان ایرانی هستیم. به هرحال رستم فرخزاد وقتی اعراب به ایران حمله می نمایند به برادرش می گوید خانواده و اموال را بردار و به آذربایجان ببر که محل امنی است. همی تاز تا آذرآبادگان/ به جای عظیمان و آزادگان من از دوستانی که به شاهنامه نقد دارند و من برای آنها بسیار احترام قائلم می خواهم فقط به همین بیت فکر نمایند. البته بحث طولانی است و من می گذرم.

بعد بیاییم ببینیم آذربایجان پس از نظم شاهنامه چه رویکردی نسبت به آن داشته؛ بنده در همین کتاب آذربایجان و شاهنامه صدها و شاید بیش از 1000سند مختلف از حوزه های متفاوت در زمینه تأثیر شاهنامه در بین آذربایجانیان عرضه نموده ام. این تأثیر هم به زبان فارسی خود را نشان داده هم ترکی آذربایجانی که برای من بسیارعزیز است. جالب است بدانید شعرای آذربایجانی 20 سال پس از انتها نظم این اثر بلافاصله به آن توجه نموده اند. قطران تبریزی حدود 420 یا 30 یعنی 20 یا 30 سال پس از انتها نظم شاهنامه به آن توجه نموده است. منتقدان بسیار محترم می گویند ممکن است بعضی اسامی مثل بیژن و منیژه یا رستم و سهراب که معروف بوده اند به وسیله منابع دیگری به آثار شاعران آذربایجانی راه پیدا نموده درحالی که ما سند صریح داریم مثلاً قطران معیناً شاهنامه مورد نظرش بوده است نه منابع دیگر. این فرایند از 420 تا امروز یعنی حدود 1000 سال هرگز قطع نشده است. از فردوسی آنقدر در آثار شاعران و ادیبان آذربایجانی اسم برده شده و تعریف شده که قابل شمارش نیست. همه اینها نشان می دهد ادبا و شاعران این خطه کوچک ترین تضادی بین خود و شاهنامه نمی دیده اند و شاهنامه را اثر دیگری و غیر نمی پنداشته اند. بگذارید یک نمونه به زبان ترکی آذربایجانی بیاورم از موجز شبستری شاعر بسیار محترم و مسلط که در اواخر قاجار و اوایل پهلوی اول می زیست. موجز به صراحت می گوید اگر اولمیایدی دنیادا قلم/ دیلمئزده دنیاده نام عجم/ علمدار فردوسی محترم/ قلمدور قلم، بارک الله قلم می گوید اگر در دنیا قلمی نبود، هرگز نام ایران به میان نمی آمد، علمدار این کار فردوسی است، آفرین و بارک الله بر این قلم.

موجز شبستری یکی از عظیم ترین شاعران ترکی آذربایجانی به صراحت می گوید که مایه افتخار و شهرت ایرانی در دنیا، فردوسی محترم است. آیا این تضاد است یا احترام؟ از این گفته ها گذشته باید عرض کنم که مهم ترین نسخه های شاهنامه در آذربایجان تدوین شده و اتفاقاً اولین کار هم در آذربایجان بوده. همچنین بعضی از نسخه های شاهنامه در آذربایجان نگارگری شده که از نظر پربرگ بودن حائز اهمیت است.

شاهنامه خوانی و نقالی در قهوه خانه های آذربایجان هم همواره وجود داشته و کسانی که سن شان اجازه می دهد حتماً قهوه خانه های دهه پنجاه تبریز و اردبیل و ارومیه را به یاد دارند که در آن در کنار نقالی به زبان ترکی آذربایجانی و شاهنامه خوانی، بخش های آذربایجانی داستان های کوراغلوهم خوانده می شد. اگر در روایت های عامیانه مردم آذربایجان دقت فرمایید، داستان های زیادی می شنوید که تحت تأثیر شخصیت ها و داستان های شاهنامه آفریده شده است و اینها را مرحوم استاد انجوی شیرازی گردآوری نموده. در تبریز مردم عامه می گفتند رستم زمانی به تبریز آمده و از فرط سرمای استخوان سوز برگشته اما سپرش را جا گذاشته است و حوضی را نشان تان می دادند و می گفتند جای سپر رستم است. اینها جزو باورهای عامیانه مردم بود و به آنها عقیده داشتند. الان برای ما مسجل شده که رستم شخصیتی حماسی است وگرنه تا چند دهه پیش مردم به وجود این شخصیت ها اعتقاد داشتند.

شما داستان کوراغلو را مطالعه فرمایید که بخش هایی از روایت های آن ساخته مردم آذربایجان است و دقیقاً همانجاها هم می بینیم از شاهنامه تأثیر گرفته مثل نحوه رویارویی کوراغلو و پسرش که از الگوی رستم و سهراب برداشته شده. ازاین ها گذشته به لحاظ جامعه شناختی هم یک مسأله مهم نام های آذربایجانی است که از شخصیت های شاهنامه گرفته شده. در طول تاریخ اگر آنالیز کنید و به اسناد مختلف نگاهی بیندازید می بینید اسامی افراد یا اسلامی است به دلیل تعلقات اسلامی یا شاهنامه ای مثل افراسیاب، رستم، سهراب، کاوه، جمشید، کتایون، رودابه، سیندخت و... این نام ها را مردم آذربایجان با عشق برای فرزندان شان انتخاب می کردند.

باز می توانم بگویم در طول تاریخ تحقیقات ادبی، بخشی از مهم ترین، ماندگارترین و تراز اول ترین کارهای شاهنامه شناختی را محققان آذربایجانی انجام داده اند. پیشگام شاهنامه پژوهی نوین هم مرحوم سیدحسن تقی زاده است که اهل تبریز بوده و این سنت همچنان ادامه دارد.

این نفوذ البته همه جای ایران هست؛ خراسان، اصفهان، شیراز... اگر محققی به طور روشمند در این زمینه کار کند بعد از مدتی از میزان نفوذ شاهنامه در همه حوزه های فرهنگی و اجتماعی منطقه خود تعجب خواهد نمود، چون این اتفاق برای خود من افتاد. دوستانی که به مباحث بنده نقدی دارند و من به احترام آنها از سر جایم بلند می شوم، باید بدانند آذربایجان با هر هویت و پیشینه ای که شما برای آن قائل هستید در شاهنامه با هر تفسیری که شما از آن دارید محترم است و عکس این موضوع هم صادق است.

می دانیم که حتی علمای دینی ما لقب حکیم را به فردوسی داده اند و این شأن و مقام بسیار بلندی است که خود به خود پاسخ بعضی نقدها را در خصوص شخصیت فردوسی می دهد نگاه شما در این زمینه چیست. آیا این نگاه در مقابل دیدگاهی نیست که فردوسی را یک شاعر افراطی می داند؟

ملاصدرا از ترکیب قدوسی برای فردوسی استفاده نموده. می گوید فردوسی قدوسی؛ یعنی آسمانی و معنوی. من به شخصه با تعبیر اقوام ایرانی هم موافق نیستم چرا؟ چون یک خراسانی و یک آذربایجانی هیچ تفاوتی باهم ندارند و ما نمی توانیم مثلاً یک کرد عزیز را با کسی که زبان مادری اش لری است از هم جدا بدانیم. من همه را ذیل ایرانی می بینم. شاید شما بگویید این برداشت نادرست است اما این نظر شخصی بنده است. با این نگاه همه ایرانیان در شاهنامه صندلی محترمی دارند و در این بحثی نیست.

شاهنامه یک حماسه ملی است و شما اگر ادبیات دنیا را آنالیز کنید، می بینید هراثری که به عنوان حماسه ملی آن ملت شناخته می گردد، طبیعتاً روایت کشمکش مردمان آن کشور با دشمنان خود است و این مسأله در شاهنامه هم هست. اما نکته عجیب اینکه ما در شاهنامه اعراب، ایرانیان و ترکان را می بینیم که باهم روابط محبت آمیز ای دارند، ازدواج می نمایند، داد وستد می نمایند و ستیز و درگیری هم دارند و عجیب تر آنکه فردوسی همواره ویژگی مثبت دشمنان را هم در ستیزه ها بیان نموده همچنان که ویژگی منفی ایرانیان را هم آورده است. منتقدان بسیار محترمی که می فرمایند شاهنامه یک اثر نژادپرستانه است، بفرمایند آیا یک اثر نژادپرستانه و افراطی این گونه علیه ملت خودش حرف می زند و بنا بر موقعیت های داستانی از دشمنان تعریف می نماید؟

اما در خصوص ترکان که من در کتاب خودم حدود 100 صفحه را به این مسأله اختصاص داده ام. در شاهنامه همواره از مرزهای شرق و شمال شرق، اقوامی به ایران حمله می نمایند که در این اثر از آنها به دو تعبیر ترکان و تورانیان یاد شده است. در تاریخ واقعی هم اقوام ترک در زمان ساسانیان از مرزهای شرقی به ایران حمله می کردند و همواره داستان ها و روایت هایی از این نبردها در اذهان نیاکان ما بوده. به مرور در فرایند تدوین و مکتوب شدن روایات حماسی دو مفهوم ترک از حوزه تاریخ واقعی و تورانی در حوزه تاریخ ملی ایران درهم آمیخته و این دو مفهوم یکسان انگاشته شده است. مسأله دوم اینکه تورانیان و ترکان در جاهایی از زبان ایرانیان نکوهش می شوند و بحثی در آن نیست اما به این هم دقت فرمایید که همین ترکان در جاهایی که موقعیت داستانی اقتضا می نماید، ایرانیان را به بدترین شکل ممکن نکوهش می نمایند. آیا اگر او نژادپرست بود چنین می کرد؟

مهراب کابلی در شاهنامه عرب تبار است و وقتی آگاه می گردد دخترش رودابه می خواهد با زال ایرانی ازدواج کند، در آن موقعیت مقامی و داستانی که پدر آشفته است، بدون آنکه فردوسی از خود هیچ تعصبی نشان دهد، شدیدترین دشنام را از زبان او علیه ایرانیان نثار می نماید: گر از دشت قحطان سگ مارگیر/ گردد مغ ببایدش کشتن به تیر. فردوسی 15 ویژگی مثبت از تورانیان ثبت نموده که من آنها را استخراج نموده ام مثل خداپرستی، میهن دوستی، خانواده دوستی، وفاداری، پاکدامنی زنان و دختران، جنگاوری و... عجیب تر اینکه بیتی در شاهنامه هست که همه جا هم به آن استناد می نمایند اما این بیت از زبان تورانیان است اگر سر به سر تن به کشتن دهیم/ به آید که کشور به دشمن دهیم دشمن کیست؟ ایرانیان.

اما مهم ترین نکته اینکه در شاهنامه، تورانیان یا ترکان، هیچ ارتباطی با آذربایجان و آذربایجانیان ندارند. جمله ام را تکرار می کنم لطفاً پس و پیش نکنید؛ در شاهنامه، تورانیان و ترکان که دشمن ایرانیان هستند و از مرزهای شمال شرقی به ایران حمله می نمایند، هیچ ارتباطی به آذربایجانیان ندارند و آذربایجانیان مانند همه ایرانیان در سپاه ایران علیه ترکان و تورانیان می جنگند. ممکن است کسی این را دوست نداشته باشد اما این سند در شاهنامه هست.

شما چند بار از اصطلاح زبان ملی استفاده کردید درحالی که خیلی ها قائل به این نیستند و می گویند ما زبان رسمی داریم نه زبان ملی. دیدگاه شما در این باره چیست؟

یکی از مباحث علمی بحث اصطلاح شناسی است؛ یعنی به کار بردن هر اصطلاح در جای درست خودش. کلمه رسمی یک حالت اداری و قانونی دارد. مثلاً می گویند طبق قانون یا بخشنامه از فلان سال زبان فلان کشور انگلیسی شده است اما وقتی از زبان ملی حرف می زنیم فراتر از بخشنامه و قانون مد نظر ماست. زبان ملی یعنی وجه همگانی و اشتراک عمومی آن در طول تاریخ یک سرزمین. مجوز ملی بودن یک زبان را مردمان آن کشور صادر می نمایند و ما می بینیم زبان فارسی در طول هزار و چند صد سال پس از اسلام بنا بر رویکرد و عملکرد همه ایرانیان، زبانی ملی بوده است. یعنی مردمان همه مناطق ایران با هر زبان مادری و محلی و با هر گویش و هر اعتقاد و دین و مذهبی، مهم ترین آثار فکری و فرهنگی خود را به فارسی آفریده اند. حافظ برای یک آذربایجانی همان مقدار لذت معنوی و فکری دارد که برای یک شیرازی و یک اصفهانی. بنابراین من یک ایرانی آذربایجانی هستم که زبان ملی من فارسی و زبان مادری من ترکی آذربایجانی است و من اجازه توهین به هیچ یک از این دو را نمی دهم.

abanhome.com: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت